کتابخانه دیجیتال حنان

با توجه به رسالت اصلی کتابخانه‌ها، مراکز اسناد و آرشیوها در برآوردن نیازهای اطلاعاتی کاربران، امروزه مدل‌های جدیدی برای طراحی این مراکز در نظر گرفته می‌شود که در این میان، کتابخانه‌های دیجیتالی جایگاه ویژه‌ای را در محیط وب به خود اختصاص داده‌اند. این نوع کتابخانه با داشتن قابلیت‌های فراوان برای مدیریت اطلاعات دیجیتال از دیگر مدل‌ها متمایز شده است. کتابخانه‌ها و مراکز اسناد همواره مرکز نگهداری، بهره‌برداری و اشاعه اطلاعات دانش بشری بوده‌اند، از این رو افزایش روز افزون حجم اطلاعات و گسترش شبکه جهانی وب و تولید محمل‌های گوناگون اطلاعاتی از یک طرف و تمایل فزاینده پژوهشگران به دسترسی به قالب‌های الکترونیکی اطلاعات از طرف دیگر، نقش و عملکرد کتابخانه‌ها را در جهان امروز به سمت و سوی نوینی هدایت کرده و آن هم ایجاد کتابخانه دیجیتال است. با توجه به رسالت اصلی مراکز اسناد، کتابخانه‌ها و آرشیوها در برآوردن نیاز اطلاعاتی کاربران، مدل‌ کتابخانه دیجیتال حنان الگوی جامعی برای طراحی کتابخانه دیجیتال این مراکز است. کتابخانه دیجیتال حنان با داشتن قابلیت‌های توسعه یافته در زمینه مدیریت اطلاعات دیجیتال، برای استفاده کننده از جذابیت خاصی برخوردار است و می‌تواند همزمان نیاز اطلاعاتی طیف گسترده‌ای را پاسخگو باشد. این نرم‌افزار به منظور مدیریت سازمان یافته یک مرکز اطلاع رسانی طراحی شده تا در ذخیره‌سازی، سازماندهی و دستیابی منطقی به هر نوع اطلاعات دیجیتالی، تفسیر، توزیع و تضمین حفظ و نگهداری مجموعه‌ای از آثار دیجیتال در مدت زمان طولانی به خدمت آید و می‌تواند منابع اطلاعاتی دیجیتال شده را با سرعت بالا و صرفه اقتصادی دسترس‌پذیر سازد. همواره بومی سازی دانش و مدیریت کار آمد بر دانش یک سازمان از دغدغه‌های اصلی مدیران اطلاع رسانی بوده است.

در این راستا متخصصین این شرکت با تجربه سال‌ها فعالیت در زمینه‌های مختلف مدیریت دانش و دیجیتال سازی منابع، سیستمی جامع و کار آمد برای مدیریت دانش، تهیه نمودند تا بوسیله آن بتوان ایجاد کتابخانه دیجیتال و راه اندازی سیستم‌های ذخیره و بازیابی منابع دیجیتال را با کتابخانه دیجیتال حنان مدیریت نمود.

مرورکلی

کتابخانه دیجیتال حنان با استفاده از فن‌آوری‌ها و استانداردهای نوین در حوزه فن‌آوری اطلاعات با رویکردی کاربرمدار طراحی شده و تمامی فرآیندهای آن مبتنی بر وب صورت می‌پذیرد. در ذیل ویژگی‌های برجسته کتابخانه دیجیتال حنان به صورت مختصر بیان می‌گردد:

• اساسا مبتنی بر وب و بدون محدودیت کاربر
• پشتیبانی از تمامی مرورگرها
• واسط کاربری Multilingual ( چند زبانه )
• داینامیک بودن طراحی فیلدهای اطلاعاتی و کاربرگه‌های ورود اطلاعات
• داینامیک بودن فرمت‌های نمایش اطلاعات مبتنی بر استاندارد DC
• ذخیره سازی اطلاعات در قالب استاندارد Dubline core
• مدیریت همزمان منابع دیجیتال چند مرکز، چند واحد در قالب تعریف community،Sub community و Collectionهای متعدد.
• مدیریت و نگهداری نسخه‎های متعدد موارد دیجیتالی
• امکان گروه‌بندی ساختاری در طراحی کتابخانه دیجیتال ( دپارتمان، واحد، مرکز و مجموعه‌ها )
• امکان جستجوی تمام متن
• جستجوی در اطلاعات کتابشناختی و محتوا به صورت یکپارچه
• مدیریت انواع شیء دیجیتال ( متن، عکس، فیلم و صوت )
• پشتیبانی از فرمت‌های متنوع دیجیتالی ( متن، تصویر، صوت و ویدئو )
• پشتیبانی از Mail Server
• مدیریت همزمان چندین واحد، کتابخانه ( Community & Sub community )، چند مجموعه منابع ( Collection ) در قالب یک سیستم جامع و یکپارچه
• مدیریت متمرکز اطلاعات کتابشناختی و اطلاعات محتوای منابع دیجیتال
• مدیریت متمرکز منابع دیجیتال و پوشش فرمت‌های مختلف رایج
• تسهیل ساخت کتابخانه دیجیتال برای مراکز اطلاع رسانی، کتابخانه‌ها و آرشیوها

شیوه ارائه

کتابخانه دیجیتال حنان نه تنها منابع دیجیتال یک مرکز اطلاع رسانی را مدیریت می‌کند و با استقرار در هر مرکز و ذخیره اطلاعات و منابع دیجیتال در آن سکان مدیریت منابع را در دست می‌گیرد بلکه با تنوع در الگوهای ارائه، در قالب کتابخانه دیجیتال از پیش آماده، پویا و داینامیک با تنوع ذیل ارائه می‌گردد:

• کتابخانه دیجیتال ساز حنان
• کتابخانه دیجیتال پزشکی حنان
• کتابخانه دیجیتال فنی- مهندسی حنان
• کتابخانه دیجیتال علوم پایه حنان
• کتابخانه دیجیتال کشاورزی- محیط زیست حنان
• کتابخانه دیجیتال علوم انسانی- اسلامی حنان
• کتابخانه دیجیتال استانداردهای حنان

یکی از الگوهای ارائه کتابخانه دیجیتال حنان، الگوی کتابخانه دیجیتال ساز حنان است. این الگو جهت ایجاد مرکز اطلاع رسانی دیجیتال برای کتابخانه و آرشیو سازمان‌های آموزشی، دانشگاه‌ها، مراکز تحقیقات و مراکز علمی- پژوهشی پیش‌ بینی شده است که با مجهز شدن به این نرم‌افزار امکان ایجاد کتابخانه دیجیتال به راحتی فراهم می‌گردد. در این مراکز اگر اطلاعات و منابع دیجیتالی از قبل وجود داشته باشد امکان تبدیل و استقرار آن در کتابخانه دیجیتال ساز حنان فراهم است و با انجام عملیات تبدیل (Convert) استقرار اطلاعات دیجیتال موجود در یک مرکز در نرم‌افزار به راحتی امکان پذیر خواهد بود و برای منابع اطلاعاتی دیجیتال جدید نیز درگاه ورود و ذخیره پیش بینی گردیده است و پس از انجام فرآیندهای فوق کتابخانه دیجیتالی به‌روزی خواهید داشت که سکانداری آن را به راحتی مدیریت می‌نمائید.

جستجو

نظام بازیابی اطلاعات در کتابخانه دیجیتال حنان به گونه پیش بینی شده که به صورت هم‌زمان عملیات بازیابی هم در اطلاعات کتابشناختی و هم در محتوای منابع دیجیتال امکان پذیر است و با توجه به اینکه از موتورهای جستجوی قدرتمند Lucene استفاده می‌شود تمامی امکانات این موتور جستجو را در بر می‌گیرد. در ذیل مختصر به برخی از این امکانات اشاره می‌شود:

• جستجو بر اساس تک تک فیلدهای اطلاعات کتابشناختی و محتوای منابع دیجیتال
• بازیابی و نمایش هر عنصر دیجیتال ( فیلم، صوت، تصویر و متن )
• بازیابی و نمایش نتایج جستجو به صورت Thumbnail
• بازیابی و نمایش منابع مختلف ( متن، عکس، صوت و فیلم )
• جستجو براساس عملگرهای جبر بول
• جستجو براساس الگوهای تخصصی “*” ، “~” ، “؟” و …
• پشتیبانی از زبان‌های بین المللی Unicode در نظام بازیابی
• نمایش عنصر دیجیتال پس از بازیابی
• مدیریت فیلدهای جستجوپذیر ( تعیین فیلدهای جستجو پذیر… )
• امکان تغییر ترتیب مدخل‌های جستجو
• تعیین فیلدهای پرکاربرد در جستجو
• امکان جستجو چند فیلد از یک مجرا

سازماندهی

سازماندهی در کتابخانه دیجیتال حنان فرآیندی علمی است که با استفاده از استاندارد DC صورت می‌پذیرد. آماده‌سازی یک مجموعه و تعیین فیلدهای لازم برای ذخیره هر عنصر اطلاعاتی صورت می‌پذیرد. قالب پیش فرض فرا داده در این نرم‌افزار Dubline Core است. هرچند، می‌توان فیلدهای موجود در این قالب را تغییر داد یا عنصر جدید به آن‌ها اضافه نمود تا آن را مطابق با نیازهای خود بومی سازی کرد.

به گونه‌ای است که دستیابی صحیح و آسان را برای مدارک میسر می‌نماید. به طور کلی تمامی فرآیندهایی که برای تهیه و نگهداری یک مجموعه انجام می‌شود مانند تعیین سرشناسه، توصیف کتابشناختی، تعیین موضوع و یا سایر شناسه‌های افزوده برای یک مدرک در سازماندهی کتابخانه دیجیتال حنان موجود است.

لازم به ذکر است که سازماندهی در کتابخانه دیجیتال حنان در چارچوب استاندارد، طبق قواعد و ضوابط خاص صورت می‌پذیرد و تعریف کاربرها براساس استانداردها و دستورالعمل‌های بین المللی امکان پذیر است. در این بخش مطابق با استاندارد DC کاربرگه‌ها تعریف می‌گردند. همچنین امکان ویرایش و حذف اطلاعات و الحاق فایل دیجیتال نیز و جود دارد. از جمله ویژگی‌های این بخش می‌توان به موارد ذیل اشاره نمود:

• ایجاد محیط داینامیک به منظور ورود، تصحیح و یا حذف اطلاعات کتابشناختی
• ذخیره‌سازی طیف گسترده‌ای از منابع بر اساس استاندارد DC
• طرح تعیین رسته، واحد، واحدهای فرعی، مجموعه‌ها با استاندارد کتابخانه دیجیتال
• توزیع‌پذیری مجموعه منابع در رسته‌های مختلف
• مدیریت انواع شیء دیجیتال
• تبادل اطلاعات و دریافت ورودی استاندارد اطلاعات کتابشناختی از مراکز گوناگون براساس دو استاندارد MODS و Dubline Core
• پشتیبانی از مجموعه نویسه‌های استاندارد مانند ISO 2709 ، XML
• انتقال و تهیه خروجی استاندارد به مراکز متعدد براساس استاندارد MODS و Dubline Core
• سازماندهی منابع دیجیتال براساس سطح دسترسی
• امکان حذف منابع دیجیتال الحاق شده به رکورد
• امکان ویرایش اطلاعات منابع دیجیتالی هر رکورد
• نگهداری و مدیریت نگارش‌های متعدد یک ماده دیجیتال
• امکان بزرگنمایی ( Resolution ) فایل‌های متنی جهت مشاهده مناسب محتوا
• امکان استخراج pdf یا فایل الحاقی جهت نمایش در انواع Tablet و Mobile با استانداردهای MAC ، Android و Windows

مدیریت کاربران

فرآیند شناسایی کاربر دراین نرم‌افزار با معرفی کاربران و تعیین سطح دسترسی به منابع صورت می‌پذیرد و از جمله امکانات این زیر سیستم مدیریتی می‌توان به موارد ذیل اشاره نمود:

• محدود نمودن فعالیت کاربران با توجه به سطح دسترسی
• تعریف کاربران براساس رسته، واحد و مجموعه
• تعریف گروهی کاربران براساس رسته، واحد و مجموعه
• ویرایش و حذف سطح دسترسی کاربران
• مدیریت سطح دسترسی به رکورد
• مدیریت سطح دسترسی به محتوا

شاخصه‌های فنی

• ارائه کلیه امکانات مبتنی بر وب
• تحلیل و طراحی مبتنی بر متولوژی‌های مهندسی نرم‌افزار ( RUP )
• پیاده‌سازی تحت سکوی j2EE
• مبتنی بر پایگاه داده SQL-Server جهت ذخیره‎سازی حجم انبوهی از اطلاعات کتابشناختی و منابع دیجیتال
• سطح کاربر مداری بالا در واسط کاربری نرم‌افزار
• ارائه الگوهای متنوع در واسط کاربری به فراخور شکل سایت سازمان
• امکان توزیع پذیری سرورهای اطلاعاتی
• ارسال Email جهت Tracking
• پیاده‌سازی با استفاده از زبان برنامه نویسی Java
• سطح دسترسی مدیریت شده مبتنی بر نقش ( Role Based )
• تعیین سطح دسترسی به اصل عنصر دیجیتال برای کاربران
• پشتیبانی از استاندارد Unicode
• ارائه نرم افزار اساسا تحت Web ( بخش‌های راهبری، مدیریت و کاربری )
• جستجوی تمام متن با استفاده از موتور جستجوی پیشرفته Lucene
• ایجاد فیلدهای کاربرگه براساس استاندارد Dubline Core
• قابلیت ذخیره و ارائه داده‌ها با فرمت MODS و DC
• دارای معماری Multi-Tier
• قابلیت اجرا بر روی تمامی مرورگرها
• سرعت بالا در دستیابی به اطلاعات محتوا
• مدیریت متمرکز چند واحد، چند مجموعه به صورت هم‌زمان
• پشتیبانی از طرح فراداده‌ای توصیف شیء ( MODS ) به عنوان یک طرح زبان نشانه گذاری گسترش پذیر ( XML ) که شامل بخشی از فیلدهای MARC21 و سازگار با MARCXML که به طور مشخص از فهرستنویسی منابع الکترونیکی پشتیبانی می‌نماید.
• پشتیبانی از طرح فراداده‌ای هسته دوبلین ( DCMI ) این طرح که پایه اصلی توصیف منابع اطلاعاتی این نرم‌افزار است طرحی بین المللی و میان رشته‌ای است که مجموعه عناصری ساده و کارآمد برای توصیف طیف گسترده‌ای از منابع اطلاعاتی و منابع دیجیتال را ارائه می‌دهد.

کیفیت و کارایی نرم افزار

کتابخانه دیجیتال حنان در شاخصه‌های کیفی چون تحمل خطا، قابلیت استفاده، کارایی در سطح قابل توجهی قرار دارد به گونه‌ای که در حجم انبوهی از داده‌های جاری در سیستم با تراکم کاربران، کارآمدی وPerformance سیستم تحمل این حجم تراکنش را داشته و هیچ گونه اختلالی در استفاده‌های هم‌زمان رخ نمی‌دهد. نرم‌افزار با اتکا به تدابیر امنیتی مناسب بستری امن را برای ذخیره اطلاعات Metadata و محتوای منابع دیجیتال فراهم می‌آورد.

با توجه به تحت وب بودن نرم‌افزار قابلیت استفاده آسان و سهولت کافی در آن پیش بینی گردیده است و سطح کاربر مداری نرم‌افزار به گونه‌ای است که امکان برقراری ارتباط با آن را تسهیل نموده است.

پشتیبانی از این نرم افزار که شرط بقاء سیستم است با استفاده از ابزارها و تدابیر فنی صورت می‌پذیرد که همواره یک سیستم ۷*۲۴ در شبکه جهانی وب منابع دیجیتال شما را در این بستر منتشر نماید.

سازگاری با استانداردها

کتابخانه دیجیتال حنان با بسیاری از پروتکل‌های استاندارد موجود به منظور دسترسی، ذخیره و بازیابی اطلاعات سازگار می‌باشد. استانداردهایی که کتابخانه دیجیتال حنان پشتیبانی می‌نماید عبارت است از:

• DCMI
• MODS
• OAI-PMH
• SWORD
• Web DAV
• Open Search
• Open URL
• RSS
• ATOM

کتابخانه دیجیتال حنان؛ دروازه ورود و دسترسی به بیش از ۳۰۰۰ کتابخانه دیجیتال دنیا

کتابخانه دیجیتال حنان با بهره‌گیری از استانداردهای حوزه مدیریت اطلاعات، امکان برقراری ارتباط برخط با بیش از ۳۰۰۰ کتابخانه معتبر دیجیتال در دنیا را فراهم نموده است. مراکزی که از کتابخانه دیجیتال حنان بهره می‌برند می‌توانند در بیش از هزار کتابخانه دیجیتال دیگر، پایگاه‌های کتابخانه‌های هم موضوع را انتخاب؛ و به پایگاه خود اضافه نمایند. با این روش محققین به محض ورود به کتابخانه دیجیتال حنان، دروازه ارتباطی با هزاران کتابخانه دیجیتال دنیا برای آنها گشوده می‌شود که اغلب این مراکز نیز امکان دسترسی آزاد به محتوا را فراهم نموده‌اند. این امکان یعنی ده ها هزار منبع دیجیتال و آخرین دستاوردهای علمی به صورت دیجیتالی شده در کسری از زمان در اختیار محقق و دانشجو قرار گرفته و می‌توانند در دنیای دیجیتال علم و فن آوری به جستجو و تورق منابع علمی بپردازند. استاندارد مورد استفاده برای این پروتکل ارتباطی OAI-PMHاست که با تمهیداتی در سیستم، این عملیات به شکل برخط انجام می‌پذیرد.

 کتابخانه دیجیتال حنان در یک نگاه

برخی از کاربران کتابخانه دیجیتال حنان