فن‌آوری RFID در کتابخانه

RFID

فناوری RFID از جدیدترین جلوه‌های فناوری است که تحولی عظیم در این عرصه بوجود آورده است و ساختار سازمان‌های بسیاری را تغییر داده و خواهد داد. به گونه‌ای که در مدت زمان کوتاهی کاربرد و نفوذی چشم‌گیر در سیستم‌هایی مانند مدیریت کتابخانه و کاربردهای دیگر داشته است و مراکز فرهنگی عظیم جهان به منظور رشد بیشتر و ارتقای بهره‌وری به استفاده از آن همت گمارده‌اند.

نیاز به امنیت بالاتر، انعطاف بیشتر، امکان جستجوی لحظه‌ای، اطلاعات دقیق‌تر و کارایی بالاتر، ایده نسل جدید سیستم‌های مدیریت کتابخانه را ایجاد کرده و فناوری RFID این ایده را به واقعیت تبدیل نموده است.

این سیستم‌ها علاوه بر مقرون به صرفه بودن، هزینه نگهداری بسیار پایینی داشته، نیاز به خط دید مستقیم ندارند و در محیط‌های فرهنگی قابل استفاده هستند. سرمایه‌گذاری اولیه این سیستم‌ها نیز نسبتاً پایین است. همه این مزایا باعث شده‌ است که سیستم‌های RFID در مکان‌های مختلف از جمله کتابخانه به سرعت رشد نمایند.

این سیستم می‌تواند در زمینه کنترل ورود و خروج اقلام کتابخانه، مدیریت داخلی، حفاظت، سهولت در کار مراجعین و کارمندان تا اتوماسیون تحویل و برگشت کتاب و دیگر اقلام را به عهده بگیرد. جمع آوری اطلاعات بموقع و سرعت در کار یکی از ویژگی‌های اساسی این سیستم می‌باشد.

مزایای RFID

سیستم شناسایی با امواج رادیویی(RFID) کتابخانه‌‌ها را قادر می‌سازد که این تکنولوژی را با سیستم مدیریت اقلام کتابخانه‌ای خود تطبیق دهند. در سایه این سیستم مراجعین به کتابخانه از امکان دریافت اقلام کتابخانه‌ای به صورت خودکار و جلوگیری از ازدحام در میز امانت، جهت دریافت اقلام و مواردی این چنین، بهره بالایی خواهند برد.

پرسنل کتابخانه برای کمک به مراجعین زمان بیشتری داشته و هیچگونه کار زمان بر وتکراری را در ارتباط با تحویل و دریافت کتاب و اقلام دیگر را نخواهند داشت. این سیستم دارای یک تجهیزات درون ساختی کنترلی می‌باشد که نسبت به کوچکترین اقلام کتابخانه‌ای که بدون مجوز از کتابخانه خارج گردد حساس می‌باشد و پرسنل کتابخانه را مطلع می‌نماید.

سیستم امانت دهی خودکار اقلام کتابخانه‌ای به مراجعین این امکان را می‌دهد که بدون کمک پرسنل کتابخانه کتاب دریافت نمایند.  در سیستم RFID یک مجموعه کتاب تا ارتفاع ۲۵ سانت بر روی میز به یک باره قابل خواندن توسط قرائتگر می‌باشد. این تکنولوژی کمک بسیار شایانی در سرعت تحویل کتاب به مراجعین را داشته که در نتیجه جلب رضایت آنها نیز خواهد بود.

از دیگر مزایای این سیستم اسکن کردن قفسه‌های کتاب با تعداد ده کتاب در هرثاینه می‌باشد. با این امکان براحتی می‌توان موجودی کتابخانه را در زمان بسیار کم بدست آورد که بصورت عادی امری بسیار دشوار می‌باشد. همچنین با قرائتگر دستی می‌توان کتاب‌هایی که احیاناً در قفسه‌های خود نمی‌باشند پیدا نمود. از دیگر مزایای سیستم RFID می‌توان به موارد ذیل اشاره داشت:

• کارائی بالا در حفاظت منابع
• تحول کیفی کارمندان و ارتقای شغل آنها به جایگاه مدیریت و راهنمائی اعضاء
• بالا رفتن بهره‌وری در خدمت‌رسانی کتابخانه
• سهولت در فرآیند کنترل موجودی در مخزن و یافتن اسناد گمشده
• کاهش زمان لازم برای انجام فرآیند امانت گرفتن، تمدید و برگشت اسناد
• حذف کارهای کلیشه‌ای و تکراری از وظایف کارمندان
• از میان رفتن صف‌های انتظار در میزهای امانت
• ارتقاء کمی و کیفی سرویس‌دهی کتابخانه
• بالارفتن میزان رضایت مراجعین (اعضاء)
• کاهش هزینه نیروی انسانی
• ارائه خدمات بهتر به مشتریان
• مدیریت بهتر کتابخانه، عملیات و مشتریان
• کنترل اقلام در زمان حقیقی
• کاهش زمان درعملیات امانت دهی، برگشت کتاب و پیدا کردن اقلام با قفسه‌های اشتباه
• حفاظت بسیار بالا
• امکان گسترش سیستم درآینده بدلیل استاندارد بودن تجهیزات
• کم شدن زمان امانت گیری یا برگشت کتاب
• افزایش دسترسی به اقلام کتابخانه‌ای
• خنثی نمودن امانت قبلی بصورت لحظه‌ای
• بهره برداری از خدمات بهتر کتابخانه در سایه تکنولوژی جدید
• دسترسی به وضعیت اطلاعاتی اعضاء در زمان حقیقی نسبت به امانت گیری اقلام

فناوری RFID

Radio Frequency Identification  به معنی شناسائی از طریق امواج رادیوئی است. در این سیستم هر شیء  از یک برچسب الکترونیکی استفاده می‌کند، که می‌تواند اطلاعات مربوط به کالا را در خود ذخیره کرده و همچنین با نزدیک نمودن دستگاه‌های آشکار ساز این اطلاعات را به صورت بیسیم و بدون نیاز به دید مستقیم از فاصله چند متری منتقل نماید.

سه جزء اصلی سیستم RFID، شناسه رادیویی (Tag)، بارکدخوان یا قرائتگر (Reader)، میان‌افزار (Middleware) می‌باشند.

شناسه رادیویی یک ابزار شناسایی است که به شئ مورد شناسایی الصاق می‌شود و قرائتگر ابزاری است که حضور شناسه رادیویی را احساس می‌کند و اطلاعات ذخیره شده در آن را می‌خواند. قرائتگر می‌تواند سیستم دیگری را از حضور شناسه رادیویی با خبر سازد. سخت‌افزاری که معمولاً واسط بین قرائتگر و سیستم کاربردی است، واسط یا میان افزار نامیده می‌شود.

سیستم‌های RFID دارای می‌کند دستگاه‌های استانداردهای خاصی بوده و معمولا در دو دسته کلی طبقه بندی می‌شوند:

الف) سیستم‌های Passive

ب) سیستم‌های Active

اجزای سیستم RFID

تگ یا شناسه

تگ در حقیقت همان شناسه الکترونیکی است که اطلاعات کتاب را در داخل خود ذخیره می‌نماید و شامل یک تراشه الکترونیکی و یک آنتن رادیویی کوچک است که یک کد و شماره واحد در آن ذخیره شده است و در کنار این کد ثابت معمولاً یک فضای حافظه نیز برای کاربران در نظر گرفته می‌شود. با چسباندن تگ بر روی کتاب در حقیقت آن کتاب خاص دارای یک شناسنامه الکترونیکی می‌گردد.

ملاحظات بسیاری در انتخاب شناسه‎‌ها وجود دارد که شامل موارد زیر می‌باشد:

• محدوده‌ قرائت مورد نیاز
• شکل بدنه شناسه‌های
• انتخاب استاندارد؛ چه استانداردی برای ارتباط با شناسه‎ انتخاب شود.
• قابلیت نوشتن؛ بعضی از شناسه‌ها قابلیت نوشتن با داده‌های جدید را دارند.

پشتیبانی استانداردهای مختلف؛ یک شناسه‎ می‌تواند یک یا چند استاندارد را پشتیبانی نماید.

قرائتگر (Reader)

وظیفه قرائتگر ارسال امواج رادیویی و دریافت اطلاعات برگشتی آن پس از برخورد با شناسه و دریافت اطلاعات آن می‌باشد. قرائتگرها معمولا بصورت ثابت و یا قابل حمل استفاده می‌شوند. قرائتگر (Reader) برای شناسایی حضور Tag به کار می‌رود. قرائتگر، اطلاعات را به صورت امواج رادیویی و به وسیله آنتن به شناسه می‌فرستد یا از آن می‌گیرد. قرائتگر ممکن است چندین آنتن برای ارسال یا دریافت امواج رادیویی داشته باشد. یک قرائتگر RFID امواج را از طریق آنتن ارسال می‌کند. آنتن یک شناسه‎ نزدیک به کدخوان، این امواج را دریافت می‌کند و شناسه‎ این انرژی را به انرژی الکتریکی تبدیل کرده و این انرژی برای تغذیه‌ تراشه‌های کوچک محتوی شناسه کافی است. 

انتخاب قرائتگربه نوع شناسه مورد استفاده بستگی دارد. بعضی از قرائتگرها تنها یک نوع خاص از شناسه‎‌ها را قرائت می‌کنند. قرائت کننده‌های مورد استفاده در کتابخانه به دو صورت ثابت و دستی می‌باشند. قرائت کننده‌های ثابت در داخل میزهای تحویل کتاب نصب می‌گردند و یا به عنوان کنترل کننده در گیت ورود و خروج مورد استفاده قرار می‌گیرند و قرائت کننده‌‌‌های دستی برای اخذ موجودی و یا پیدا کردن کتاب‌ها در قفسه‌ها بکار می‌روند.

بر خلاف بارکد، تگ‌ها می‌توانند از طرق زیر قرائت شوند:

• جلد کتاب
• میز تحویل کتاب بدون هیچگونه مواجه مستقیم با قرائت کننده در حال حرکت
• تعداد زیاد بطور همزمان
• با فاصله از آنتن تا حدود چند سانتی‌متر
• در هر جهت که نسبت به آنتن و قرائت کننده قرار گرفته باشند.

  سیستم مدیریت هوشمند کتابخانه با استفاده از فناوری RFID

این سیستم شامل قسمت‌های مختلفی به شرح زیر است:

تگ دار کردن اقلام کتابخانه‌ای (Tagging)

چسباندن تگ به کتاب‌ها اعم از جدید یا کتاب‌هایی که قبلاً بر چسب بارکد داشته‌اند روشی بسیار سهل می‌باشد، چرا که تگ‌ها به صورت برچسبی بوده و نصب آنها بر روی کتاب‌ها بسیار ساده است. در کتابخانه‌های که سیستم RFIDمجهز می‌شوند، باید تمامی اطلاعات بعد از خواندن شناسه و وارد کردن اطلاعات کتاب در بانک اطلاعاتی ثبت شود. در سیستم‌های که مجهز به بارکد هستند می‌توان از همان بانک اطلاعاتی استفاده نمود و فقط شناسه مورد نظر را با اطلاعات همسان نمود.

میز امانت خودکار (Self check in/out)

میز امانت خودکار (Self check in/out) تحویل چند گانه اقلام کتابخانه‌ای مانند کتاب ، فیلم ، نوار و … از طریق ایستگاه خودکار امانت دهی یا جایگاه خدمات مشتریان، از مزایای مهم این سیستم می‌باشد. نحوه کار با این ایستگاه‌ها بسیار ساده بوده و مشتریان با مطالعه دستورالعمل که در کنار آن نصب گردیده سریعاً می توانند با عملکرد آن آشنا گردند.

این کیوسک که ساختاری مشابه کیوسک‌های اطلاع رسانی دارد رابط کاربری آن به صورت صفحه نمایش لمسی بوده و به دلیل صورت ساده نرم افزار ارتباط با آن بسیار آسان است.

بر روی کیوسک  Check Out یک قرائتگر رومیزی قراردارد که فرد پس از انتخاب کتاب‌های خود از مخزن، آنها را بر روی قرائتگر فوق قرار می‌دهد تا ضمن شناسایی وارد سیستم شود. در قسمت دیگر کارتخوان قرار دارد که فرد کارت عضویت را بر روی آن قرار داده تا هم اجازه استفاده از سیستم را پیدا کند و هم اطلاعات کتاب و تاریخ امانت‌گیری بر روی آن ثبت شود. البته امکان استفاده از اسکنر اثر انگشت نیز پیش بینی شده است که بنا به در خواست مشتری این امر صورت می‌گیرد که در این صورت امنیت سیستم بیشتر می شود.در قسمت کناری میز چاپگری تعبیه شده که قبض رسید را به فرد ارائه می‌دهد.

روش کار به این صورت است که فرد پس از انتخاب کتاب آن را برروی سینی قرائتگر قرارداده و کارت عضویت را بر روی قسمت کارتخوان می‌گذارد. سپس از طریق صفحه لمسی و منوی مربوط به امانت‌گیری، عملکرد خود را تأیید می‌نماید. حال مشخصات فرد، مشخصات کتاب و تاریخ درData Base سیستم ثبت شده و همزمان بر روی کارت فرد ذخیره می‌شود. از آنجا که قرائتگر ثابتی به عنوان گیت محافظتی در روبروی درب ورود و خروج قراردارد سیستم مشخصات کتاب امانت گرفته شده را به این قرائتگر ارائه می‌کند تا در هنگام عبور آن را به عنوان خروج غیر‌مجاز اعلام نکند.

گیت حفاظتی 3D

همانطور که قبلاً ذکر شد این گیت از قرائتگرهای ثابتی تشکیل شده که فضایی عبوری به عرض حداقل ۵/ ۱ متر را برای عبور افراد تشکیل می‌دهد این گیت می‌تواند تمامی تگ‌های عبوری از آن را تشخیص داده و در صورتی که اجازه خروج صادر نشده باشد با دادن آلارم پرسنل را مطلع نماید. همچنین قابلیت اتصال به سیستم تصویربرداری را داشته تا زمان‌های تعریف شده اقدام به ضبط تصاویر نماید. این گیت همچنین قابلیت شمارش افراد ورودی و خروجی را دارد و می تواند در هر زمان آماری نسبتاً دقیق را به سیستم ارائه دهد.

مدیریت قفسه‌ها (Shelf management)

مدیریت کتابخانه می‌تواند از دو نوع تفکیک اتوماتیک یا دستی برای اقلام خود استفاده کند. تفکیک اتوماتیک بر مبنای اطلاعات بانک اطلاعاتی کتابخانه یا از اطلاعات دریافت شده از تگ‌های RFID و تفکیک دستی با استفاده از قرائت کننده‌های دستی(hand held) می‌باشد.

با داشتن قرائت کننده دستی عملیات شلف خوانی کتابخانه با سهولت بیشتری انجام می‌پذیرد. همچنین با استفاده از این دستگاه می‌توان کلیه اقلامی که در جایگاه خود نمی‌باشند را پیدا نمود. علاوه بر این، با برنامه ریزی از طریق سیستم نرم‌افزاری می‌توان مشخص کرد قرائت کننده فقط به دنبال اقلام مشخص باشد. لذا پس از رسیدن به آن اقلام آنها را قرائت کرده و اپراتور را مطلع می‌کند.

بطور کلی، سیستم مدیریت قفسه‌ها، شناسایی و جای دادن اقلام کتابخانه‌ای را به سهولت انجام داده و کار را برای کارکنان کتابخانه ساده می‌نماید. این سیستم برای انجام ۳ عملکرد اصلی جستجو برای اقلام مشخص، موجودی گیری از کل کتابخانه، جستجو برای اقلام با قفسه‌های اشتباه طراحی شده است.

مزیت‌های اصلی سیستم:

• سهولت در موجودی گیری ، بدون جابجایی اقلام
• عدم مزاحمت برای کاربران در امر موجودی گیری
• کاهش خطای انسانی در هنگام موجودی گیری
• پیدا نمودن فوری اقلام جابجا شده از قفسه‌ها
• توانایی در فعال یا غیر فعال کردن تگ‌های مجموعه اقلام بسهولت و در کمترین زمان

کارت هوشمند RFID

برای امانت گرفتن اقلام کتابخانه‌ای، کاربر کارت عضویت را به کتابدار تحویل داده و کتابدار در برنامه کتابخانه قسمت امانت دهی را انتخاب کرده و کارت وی را اسکن می‌نماید. سپس اقلامی که توسط کاربر انتخاب شده بر روی صفحه قرائتگر مقابل جایگاه قرار داده می‌شود. جایگاه، کلیه تگ‌های موجود را شناسایی کرده و آنرا برای سرور مدیریت ارسال می‌دارد. بعد از تأیید عملیات توسط مدیریت کتابخانه، سیستم وضعیت حفاظتی اقلام را غیر فعال کرده و اجازه خروج آنها را صادر می‌کند و در همین زمان رسید مدرک چاپ می‌گردد. در این رسید زمان و تاریخ امانت و تاریخ برگشت اقلام ثبت شده است.